Okuń Piotr z Grodziska h. Belina (ok. 1492–1564), ochmistrz dworu królowej Elżbiety Austriaczki, kasztelan czerski. Pochodził z dość zamożnej rodziny mazowieckiej, z jej linii dziedziczącej na Grodzisku (od r. 1522 miasteczko) w ziemi sochaczewskiej. Był wnukiem prawdopodobnie Tomasza (od 24 IV 1501 kasztelana rawskiego), a synem Stanisława, dworzanina Aleksandra Jagiellończyka, w r. 1507 rotmistrza piechoty w obronie potocznej. Krewnym jego był Hieronim Okuń z Grodziska, kanonik katedralny płocki i sekretarz Zygmunta I. Dzięki tym koligacjom O. dostał się w młodości na dwór królewski i szybko znalazł się w gronie zaufanych dworzan (1531). W l. 1533–6 przebywał przeważnie z królem na Litwie. Dn. 22 VII 1534 w Wilnie nadał mu król podkomorstwo rawskie, po powrocie z Litwy, w r. 1537 dał mu w dzierżawę (za 500 złp. rocznie) starostwo garwolińskie. Przed r. 1540 wszedł O. w bliskie związki ze stronnictwem królowej Bony. Przyczyniło się do tego małżeństwo O-nia (ok. 1539) zawarte z Anną Sobocką (córką Tomasza, sędziego ziemskiego łęczyckiego), wdową po Stanisławie Osuchowskim, a siostrą, mającej duże wpływy na dworze królowej, Doroty Dzierzgowskiej (żony Jana, kasztelana czerskiego) i Tomasza Sobockiego, wówczas wojskiego łęczyckiego. Podczas sejmu 1540 r. należał do czterech panów, którzy z polecenia królowej odbierali od Bernarda Pretwicza zeznania w sprawie Marcina Zborowskiego, oskarżonego o zorganizowanie antymonarszego sprzysiężenia w Wielkopolsce w r. 1538, a następnie wystąpili przed królem z aktem oskarżenia przeciw Zborowskiemu. Zapewne także z inicjatywy Bony został O. w maju 1543 mianowany ochmistrzem dworu żony Zygmunta Augusta – Elżbiety Austriaczki. O jego roli na dworze młodej królowej trudno powiedzieć coś pewnego, ale podczas pobytu w Koronie pozostawał chyba bardziej w służbie Bony niż Elżbiety. Należał nadto do korespondentów księcia Albrechta, któremu w l. 1543–4 przekazywał bieżące informacje dworskie i polityczne. Bliskie stosunki łączyły O-nia z bpm płockim Janem Dantyszkiem, m. in. pisał doń z sejmu piotrkowskiego 1544 r., wykazując dobre rozeznanie w dyskutowanym wówczas projekcie reformy wojskowo-skarbowej. W jesieni wyjechał z królową do Wilna, skąd nadal korespondował z Dantyszkiem.
Po śmierci królowej Elżbiety (15 VI 1545) i po rozwiązaniu jej dworu został O. za wstawiennictwem królowej Bony mianowany 8 X 1545 kasztelanem czerskim. Ostatnim śladem związków O-nia z Boną jest nadanie (z inicjatywy królowej Kr. 4 V 1547) dożywocia dla żony Anny na wsi Wichradz, która pozostawała w jego rękach od r. 1534. Następne nadania pochodziły wyłącznie z łaski Zygmunta Augusta, który już na sejmie piotrkowskim, 1 II 1548, obniżył O-niowi opłatę za starostwo garwolińskie do zł 100. O przejściu O-nia na stronę skłóconego z matką króla świadczy fakt jego częstego przebywania na dworze. Dn. 13 X 1550 w Drwinie potwierdził Zygmunt August O-niowi dożywocie dla żony na Wichradzu i rozciągnął je na jego synów (potwierdzone na sejmie w Parczowie, 13 VII 1564), a także przyznał mu dożywotnio 100 marek rocznej pensji ze skarbu królewskiego. Był O. na sejmie piotrkowskim 1552 r., dostał wówczas w administrację starostwo rawskie, które w r. 1553 oddał mu król w dożywotnią dzierżawę (za 600 zł rocznie). W r. 1552 pożyczył królowi 2 500 złp. pod zastaw wsi Regnów i Podskarbice w woj. rawskim. Uczestniczył w sejmie warszawskim 1556/7 r., na przełomie 1561/2 r. był w Łomży na zjeździe króla z senatorami. Zmarł w r. 1564, przed 13 VII.
Z małżeństwa z Anną Sobocką pozostawił O. synów: Tomasza (ur. ok. 1540), studenta uniwersytetów w Wittenberdze i Frankfurcie nad Odrą (1556) oraz w Krakowie (1560), sekretarza Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, od r. 1586 kanonika włocławskiego, którego raptularz, zawierający ciekawy materiał do dewocji potrydenckiej, znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej (sygn. 6238 III), i Krzysztofa (zob.), oraz córki: Elżbietę, żonę Wiktoryna Nadarzyńskiego, i Krystynę, żonę Kaspra Sienickiego.
Uruski, XII 284–5; Wolff A., Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370–1526, Wr. 1962; – Dembińska A., Zygmunt I, P. 1948 s. 210, 236; Kolankowski L., Zygmunt August wielki książę litewski do 1548 r., Lw. 1913 s. 314; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Cz. 1., Wr. 1974; – Acta Tom., XIII, XVI; Diariusz sejmu walnego warszawskiego z r. 1556/7, Kórnik 1939 s. 158; Dzienniki sejmów walnych koronnych za panowania Zygmunta Augusta 1555 i 1558 r., Kr. 1869 s. 44; Elementa ad Fontium Editiones, XXXVII; Lustracja województwa mazowieckiego 1565, W. 1971; Lustracja województwa rawskiego 1564 i 1570, W. 1959; Matricularum summ., III, IV, V; Mon. Pol. Vat., V; Rachunki dworu królewskiego 1544–1567, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1911, Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce., I; Royzii P. Carmina, Ed. B. Kruczkiewicz, Kr. 1900; Zapiski i roty polskie XV i XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, Wyd. W. Kuraszkiewicz, A. Wolff, Kr. 1950 nr 2655; – B. Czart.: rkp. nr 243, 1599; B. Jag.: rkp. 6238 III k. 10, 26v., 89.
Andrzej Sołtan